Czym są kleszcze afrykańskie i gdzie występują?
Kleszcze afrykańskie, znane także pod nazwą Amblyomma, to grupa pajęczaków szeroko rozpowszechniona w Afryce Subsaharyjskiej oraz na terenach o klimacie tropikalnym. Są to gatunki znacznie większe i bardziej agresywne niż ich europejscy kuzyni (Ixodes ricinus), które najczęściej spotykamy w lasach i na łąkach Europy Środkowej. W ostatnich latach, w wyniku zmian klimatycznych oraz wzrostu globalizacji, notuje się przypadki ich pojawiania się poza rodzimym środowiskiem, również w Europie Południowej.
Zdecydowanie różnią się wyglądem – są zazwyczaj większe, mają twardszy pancerz i bardziej wyraziste ubarwienie. To jednak nie ich wygląd jest największym powodem do obaw, lecz groźne patogeny, które mogą przenosić i które czynią je poważnym zagrożeniem zdrowotnym.
Jakie choroby przenoszą kleszcze afrykańskie?
Podobnie jak europejskie kleszcze, afrykańskie również są wektorami (czyli organizmami przenoszącymi choroby), ale lista potencjalnych patogenów jest o wiele groźniejsza. Jednym z najpoważniejszych zagrożeń, które niosą ze sobą te pajęczaki, jest Gorączka krwotoczna Krymsko-Kongijska (CCHF). To wyjątkowo niebezpieczna choroba wirusowa z wysoką śmiertelnością, której przypadki odnotowywano już w Europie.
Inne choroby przenoszone przez kleszcze afrykańskie to między innymi:
- Riketsjozy – choroby wywoływane przez bakterie Rickettsia, często objawiające się wysoką gorączką, wysypką i bólem mięśni.
- Theilerioza – poważna choroba pasożytnicza zwierząt gospodarskich, zwłaszcza bydła, powodująca ogromne straty ekonomiczne w rolnictwie.
- Babeszjoza – choroba podobna do malarii, również spotykana u ludzi, powodowana przez pierwotniaki z rodzaju Babesia.
Warto zauważyć, że większość tych chorób jest trudna do zdiagnozowania, szczególnie w krajach, gdzie nie występują endemicznie. To znacznie utrudnia leczenie i może prowadzić do śmierci, jeśli szybko nie zostanie podjęta odpowiednia interwencja medyczna.
Kleszcze afrykańskie a zmiany klimatyczne – czy dotrą do Polski?
Jednym z najczęściej pojawiających się pytań na forach i w wyszukiwarkach internetowych jest to, czy afrykańskie kleszcze mogą dotrzeć do naszych szerokości geograficznych. Niestety, odpowiedź brzmi: tak. Chociaż Polska leży w klimacie umiarkowanym, to zmiany klimatyczne – cieplejsze zimy, wydłużony okres wegetacyjny, coraz więcej susz i upałów – tworzą warunki sprzyjające ekspansji gatunków niewystępujących dotąd w naszym środowisku.
Notuje się też coraz częstsze przypadki zawleczenia egzotycznych kleszczy wraz ze zwierzętami, w tym głównie z importowanych ptaków egzotycznych lub psów przewożonych z Afryki i Bliskiego Wschodu. Kleszcze te mogą czasowo przetrwać w sprzyjających warunkach nawet w naszych strefach klimatycznych, szczególnie w cieplejszych miesiącach roku.
Jak rozpoznać ukąszenie kleszcza afrykańskiego i jak reagować?
Ukąszenie przez kleszcza afrykańskiego może nie różnić się znacznie od tego spowodowanego przez kleszcza europejskiego. W miejscu wkłucia pojawia się niewielkie zaczerwienienie, czasem dochodzi do obrzęku i świądu. To, co jednak powinno nas zaniepokoić, to gwałtowny rozwój objawów ogólnoustrojowych, takich jak:
- wysoka gorączka
- bóle mięśni i stawów
- wysypka skórna
- nudności, biegunka lub zawroty głowy
W takim przypadku konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska i poinformowanie lekarza o możliwym ukąszeniu przez kleszcza, zwłaszcza jeśli niedawno wróciliśmy z podróży do krajów tropikalnych lub mieliśmy kontakt ze zwierzętami przywiezionymi z takich rejonów.
Profilaktyka – jak chronić się przed afrykańskimi kleszczami?
Chociaż kleszcze afrykańskie nie są jeszcze powszechne w Polsce, warto wiedzieć, jak się przed nimi chronić – zwłaszcza jeśli wybieramy się w podróż do krajów Afryki lub pracujemy w kontakcie ze zwierzętami egzotycznymi. Oto kilka kluczowych zasad profilaktyki:
- Odpowiedni ubiór – długie spodnie, wysokie skarpety, koszule z długim rękawem. Jasna odzież pozwala łatwiej zauważyć kleszcza.
- Repelenty – środki odstraszające kleszcze, najlepiej te zawierające DEET (min. 30%) lub pikarydynę.
- Dokładna kontrola ciała – po powrocie ze spacerów w terenach zagrożonych warto dokładnie obejrzeć skórę, zwłaszcza okolice zgięć kolan, pachwin, karku i uszu.
- Ostrożność przy imporcie zwierząt – warto zachować szczególną ostrożność w przypadku adoptowania zwierząt z ciepłych rejonów świata oraz monitorować ich stan zdrowia.
Czy istnieje szczepionka przeciw chorobom przenoszonym przez afrykańskie kleszcze?
Na chwilę obecną nie istnieje uniwersalna szczepionka przeciwko chorobom odkleszczowym przenoszonym przez kleszcze afrykańskie. Prowadzone są jednak intensywne badania nad szczepieniami na określone choroby, takie jak CCHF. Dla pracowników służby zdrowia i weterynarii, którzy wyjeżdżają do krajów afrykańskich, dostępne są szczepienia przeciwko niektórym gorączkom krwotocznym, jednak ich dostępność jest ograniczona i zależy od wielu czynników – w tym od miejsca zatrudnienia i ilości dawek.
Eksperci WHO i ECDC podkreślają, że najważniejsza obecnie jest edukacja i profilaktyka. Wczesne wykrycie i podjęcie leczenia daje zdecydowanie większe szanse na powrót do zdrowia, a unikanie ukąszenia już dziś może nam oszczędzić wielu problemów w przyszłości.
Czy europejskie kleszcze są mniej groźne od afrykańskich?
To często zadawane pytanie budzi wiele kontrowersji. Rzeczywiście, afrykańskie kleszcze uchodzą za groźniejsze – zarówno z powodu przenoszonych patogenów, jak i tego, że ich biologia umożliwia łatwiejsze przenoszenie chorób między różnymi gatunkami. Jednak europejskie kleszcze również potrafią być niebezpieczne, szczególnie że wiele osób lekceważy ich obecność. Przenoszą one takie choroby jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu (KZM), które również mogą powodować długoterminowe powikłania zdrowotne.
Najważniejsze jest zrozumienie, że każdy kleszcz – niezależnie od regionu – może być potencjalnym źródłem zakażenia. Nawet jeśli afrykańskie gatunki są nosicielami bardziej niszowych patogenów, to także nasze rodzime pajęczaki nie są wolne od winy. Dlatego warto zachować ostrożność w każdych warunkach środowiskowych.
Anna Kaczmarowska – autorka bloga BlogKobiety.pl. Tworzy przestrzeń pełną inspiracji dla kobiet, pisząc o urodzie, relacjach, stylu życia i codziennych wyzwaniach. Na blogu łączy autentyczność z praktycznymi poradami, pokazując, że każda kobieta może żyć w zgodzie ze sobą i swoim rytmem.
