„Umią” czy „umieją” – która forma jest poprawna?
Polszczyzna to język niezwykle złożony i zarazem piękny, ale nie bez przyczyny uznawany za jeden z trudniejszych języków świata. Pewne jego aspekty mogą sprawić trudność nawet rodzimym użytkownikom, szczególnie jeśli chodzi o odmianę czasowników. Jednym z częściej pojawiających się dylematów językowych ostatnich lat jest pytanie: czy poprawnie mówi się „umią”, czy „umieją”? Choć intuicja podpowiada niektórym użycie pierwszej formy, warto sprawdzić, co mówi w tej sprawie współczesna norma językowa i dlaczego rozróżnienie to ma znaczenie.
Jak poprawnie odmienia się czasownik „umieć”?
Czasownik „umieć” należy do czasowników nieregularnych, co oznacza, że jego odmiana nie przebiega według typowego wzoru. Forma trzeciej osoby liczby mnogiej w czasie teraźniejszym, czyli taka, która odnosi się do kilku osób (np. „oni”, „one”), brzmi „umieją”.
Oto pełna odmiana czasownika „umieć” w czasie teraźniejszym:
- ja umiem
- ty umiesz
- on/ona/ono umie
- my umiemy
- wy umiecie
- oni/one umieją
Jak widać, forma „umią” nie występuje w żadnej osobie – nie jest więc uznawana za poprawną.
Dlaczego niektórzy używają formy „umią”?
Forma „umią” jest uznawana za błąd gramatyczny, choć jej popularność – szczególnie w mowie potocznej – nie jest przypadkowa. Ma ona podłoże fonetyczne i psycholingwistyczne. Wiele polskich czasowników przybiera końcówkę „-ą” w trzeciej osobie liczby mnogiej – np. „chodzą”, „piszą”, „czytają”. Na tej podstawie w sposób automatyczny i nieświadomy niektórzy użytkownicy języka tworzą analogiczne formy, takie jak:
- nie „rozumieją”, lecz „rozumią”
- nie „wierzą”, lecz „wierzą” (tu bez zmiany końcówki, ale też często zaburzona fonetyka)
- nie „umieją”, lecz „umią”
Takie niepoprawne formy to przykład tzw. hiperkorektyzmu językowego, zjawiska polegającego na przesadnej próbie mówienia „poprawnie”, która prowadzi do błędów.
Czy „umią” kiedyś było formą dopuszczalną?
Warto zaznaczyć, że język nieustannie się zmienia – i to, co dziś jest błędem, mogło w przeszłości być uznawane za wariant regionalny bądź potoczny. Forma „umią” pojawiała się sporadycznie w gwarach niektórych regionów Polski, jednak nigdy nie weszła do języka ogólnego ani literackiego.
Współcześnie żadne słowniki poprawnej polszczyzny nie uznają „umią” za formę dozwoloną. Jedyną poprawną wersją uznaną przez normę językową Polskiej Akademii Nauk, PWN i słowniki ortograficzne jest forma „umieją”.
Jak uniknąć błędów językowych w codziennej komunikacji?
Trudności w poprawnym używaniu języka nie powinny nikogo zniechęcać – mimo wszystko warto dążyć do poprawności, zwłaszcza w kontekście pisanym (np. w pracy, szkole czy w oficjalnych wypowiedziach). Oto kilka praktycznych wskazówek, jak unikać błędów typu „umią”:
- Czytaj dużo – kontakt z poprawną polszczyzną w literaturze, artykułach i tekstach publicystycznych pomoże kształtować językową intuicję.
- Słuchaj uważnie – zwracaj uwagę, jak mówią osoby dobrze posługujące się językiem (np. dziennikarze, nauczyciele, autorzy podcastów językowych).
- Korzystaj ze słowników – strona Słownika Języka Polskiego PWN czy poradni językowych online dostarcza rzetelnych informacji.
- Unikaj uproszczeń – jeśli masz wątpliwości, zreformułuj zdanie tak, by uniknąć podejrzanych form.
Inne podobne błędy – na co jeszcze uważać?
Używanie niepoprawnych form czasownika „umieć” nie jest odosobnionym przypadkiem. W języku codziennym często spotykamy się z formami, które wydają się brzmieć „dobrze” lub „naturalnie”, ale są sprzeczne z zasadami gramatyki. Oto kilka przykładów:
- „wiedzą” vs „wiedzą” – poprawna forma to „wiedzą”; alternatywa typu „wiedzią” to błąd.
- „rozumieją” vs „rozumią” – jedynie pierwsza wersja jest poprawna.
- „chcą” vs „chcieją” – forma „chcieją” uznawana jest za żartobliwą lub świadomą stylizację na gwarę.
Najlepszym sposobem walki z błędnymi formami jest ich systematyczne wyłapywanie i korekta – także w codziennych rozmowach i pisemnych pracach.
Co mówią o tym eksperci językowi i słowniki?
Autorytety w dziedzinie językoznawstwa, w tym członkowie Rady Języka Polskiego i autorzy słowników PWN, są zgodni: forma „umieją” jest jedyną poprawną, podczas gdy „umią” należy do sfery błędów językowych.
Na stronie Poradni Językowej PWN znajduje się jasna odpowiedź w tej sprawie. Eksperci tłumaczą, że choć forma „umią” jest spotykana w mowie potocznej, nigdy nie została zaakceptowana przez normatywną gramatykę języka polskiego. Warto też pamiętać, iż używanie takich form może być uznawane za oznakę braku staranności językowej lub niewystarczającej kompetencji językowej.
Czy język powinien się zmieniać pod wpływem mowy potocznej?
To pytanie powraca w niemal każdej dyskusji o poprawności językowej. Z jednej strony język żyje i ewoluuje – skraca się, upraszcza, ulega wpływom zagranicznym i technologicznym. Z drugiej jednak strony, normy językowe, czyli zasady gramatyki, ortografii i stylistyki, pełnią ważną rolę – zapewniają spójność i zrozumiałość komunikacji.
Niektóre potoczne formy z czasem rzeczywiście trafiają do słowników (np. „selfiak” czy „kliknąć”), ale inne – zwłaszcza te wynikające z błędnej odmiany lub uproszczenia gramatycznego – są i prawdopodobnie pozostaną niepoprawne. W przypadku „umią” nic nie wskazuje na to, by miało się to zmienić – norma preferuje i będzie preferować „umieją”.
