Zespół Sjögrena – objawy, diagnoza i jak radzić sobie z przewlekłą chorobą autoimmunologiczną

Co to jest zespół Sjögrena?

Zespół Sjögrena to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która najczęściej atakuje gruczoły odpowiedzialne za produkcję śliny i łez. Choć może występować samodzielnie (postać pierwotna), często towarzyszy innym chorobom autoimmunologicznym, takim jak reumatoidalne zapalenie stawów (postać wtórna).

Nazwa choroby pochodzi od szwedzkiego okulisty Henrika Sjögrena, który jako pierwszy opisał jej objawy w latach 30. XX wieku. Schorzenie dotyczy głównie kobiet, zwłaszcza w średnim wieku, i może znacząco wpływać na jakość życia chorego, prowadząc do przewlekłego dyskomfortu i powikłań ogólnoustrojowych.

Jakie są najczęstsze objawy zespołu Sjögrena?

Najbardziej charakterystycznym objawem zespołu Sjögrena jest suchość – suchość oczu oraz suchość w jamie ustnej. Zespół ten może jednak wpływać na wiele innych narządów i układów organizmu. Oto główne symptomy:

• Suchość oczu (keratokonjunktivitis sicca): pieczenie, uczucie piasku pod powiekami, nadwrażliwość na światło.
• Suchość w ustach (kserostomia): trudności z przeżuwaniem i połykaniem pokarmów, zwiększone ryzyko próchnicy i zakażeń dziąseł.
• Zmęczenie: jedno z najczęstszych i najbardziej uciążliwych dolegliwości zgłaszanych przez osoby chore.
• Bóle stawów: przypominające reumatoidalne zapalenie stawów, często bez trwałych deformacji.
• Suchość skóry, suche pochwy (u kobiet), suchy kaszel lub chrypka: związane z niedoborem wydzielin w różnych częściach ciała.
• Obrzęk ślinianek: szczególnie przyusznych – bywa mylony z infekcją lub świnką.

Jak przebiega diagnoza zespołu Sjögrena?

Diagnoza zespołu Sjögrena bywa trudna, ponieważ objawy mogą być niespecyficzne i rozwijają się powoli. Często choroba jest rozpoznawana z opóźnieniem, nawet wielu lat od pojawienia się pierwszych symptomów. Proces diagnostyczny obejmuje zarówno wywiad medyczny, jak i szereg testów laboratoryjnych i obrazowych.

Podstawowe badania wykonywane w trakcie diagnozy to:

• Test Schirmera: ocena ilości produkowanych łez.
• Biopsja drobnego gruczołu ślinowego: potwierdzenie zmian zapalnych w śliniankach.
• Badania krwi: poszukiwanie obecności przeciwciał (np. anty-SSA/Ro i anty-SSB/La), OB, CRP, czynnik reumatoidalny (RF).
• Scyntygrafia lub USG ślinianek: badania obrazowe pozwalające ocenić ich strukturę i funkcjonalność.

Rzetelna diagnoza wymaga współpracy między okulistą, reumatologiem, lekarzem rodzinnym, a czasem także stomatologiem i dermatologiem.

Kto jest najbardziej narażony na rozwój zespołu Sjögrena?

Zespół Sjögrena występuje przede wszystkim u kobiet – aż 90% chorych to przedstawicielki płci żeńskiej, zazwyczaj w wieku 40–60 lat. Ryzyko wzrasta u osób z historią innych chorób autoimmunologicznych w rodzinie, jak również u pacjentów już cierpiących na schorzenia takie jak toczeń układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów.

Choć choroba może się pojawić także u mężczyzn i dzieci, występuje u nich znacznie rzadziej i bywa trudniejsza do rozpoznania.

Czy istnieje skuteczne leczenie zespołu Sjögrena?

Na dzień dzisiejszy zespół Sjögrena pozostaje chorobą nieuleczalną. Leczenie ma charakter objawowy i koncentruje się na łagodzeniu dolegliwości oraz zapobieganiu powikłaniom. W zależności od przebiegu i nasilenia objawów, terapeuci dobierają indywidualny plan leczenia dla każdego pacjenta.

Najczęściej stosowane metody leczenia obejmują:

• Sztuczne łzy i żele nawilżające oczy: w celu zmniejszenia suchości oczu.
• Zamienniki śliny, ssanie pastylek lub gum bez cukru: stymulujące wydzielanie śliny.
• Leki immunosupresyjne i przeciwzapalne: w przypadku zajęcia stawów lub narządów wewnętrznych (np. hydroksychlorochina, metotreksat).
• Preparaty miejscowe i nawilżające: do pielęgnacji skóry i błon śluzowych.
• Konsultacje wielospecjalistyczne: np. z okulistą, reumatologiem, stomatologiem czy ginekologiem.

Jak radzić sobie z codziennym funkcjonowaniem przy zespole Sjögrena?

Życie z przewlekłą chorobą, taką jak zespół Sjögrena, wymaga nie tylko leczenia farmakologicznego, ale też szeregu działań wspomagających, które mają na celu poprawę komfortu życia pacjenta. Poniżej kilka praktycznych wskazówek:

• Nawodnienie: regularne picie wody wspomaga produkcję śliny i łez.
• Unikanie klimatyzowanych i zadymionych pomieszczeń: pomagające redukować suchość oczu i nosa.
• Stosowanie nawilżaczy powietrza w domu: szczególnie w okresie zimowym.
• Dieta przeciwzapalna: bogata w omega-3, warzywa, owoce i produkty pełnoziarniste.
• Regularna aktywność fizyczna: poprawia nastrój i zmniejsza zmęczenie.
• Wsparcie psychologiczne lub terapia: radzenie sobie z codziennymi trudnościami i przewlekłym bólem.

Powikłania i długofalowe skutki zespołu Sjögrena

Zespół Sjögrena to nie tylko uciążliwa suchość – to również ryzyko powikłań ogólnoustrojowych. W niektórych przypadkach choroba może prowadzić do poważniejszych konsekwencji, takich jak:

• Zapalenie nerek, wątroby, płuc: na skutek zajęcia narządów przez proces autoimmunologiczny.
• Neuropatie obwodowe: objawiające się drętwieniem i mrowieniem kończyn.
• Chłoniak nieziarniczy: zwiększone ryzyko rozwoju u pacjentów z zespołem Sjögrena – szczególnie po wielu latach trwania choroby.
• Problemy stomatologiczne: próchnica, grzybica jamy ustnej, zapalenia dziąseł.

Wczesna diagnoza i wdrożenie odpowiedniego leczenia może nie tylko poprawić komfort życia pacjenta, ale również znacząco zmniejszyć ryzyko poważnych powikłań.